بیماری های گوساله

بهترین راه حفظ سلامتی گوساله اطمینان از مصرف کافی IgG آغوز در چند ساعت اول زندگی است. پرورش گوساله ها در جایگاه با تراکم زیاد دام، می تواند یک محیط مطلوب برای بیماری های گوساله، جهت تکثیر ایجاد کند. جایگاه گرم و خشک مناسب  معمولا مقاومت بهتری را در مقابل بیماری ها برای گوساله جوان در مقایسه با جایگاه سرد، همراه با کوران باد و خاک ایجاد می کند.  دو بیماری اصلی در گوساله ها اسهال و پنومونی است. این بیماری ها مسئول بیش از 80 درصد از مرگ و میر گوساله ها بوده که بیشترین آن مربوط به اسهال است. از سایر بیماری ها می توان به نفخ، بیماری های ناف، آرتریت، سپتی سمی و مسمومیت اشاره کرد که ممکن است موجب بروز مرگ و میر در گوساله ها شود. از دلایل عمده اسهال می توان به  عوامل عفونی (همانند باکتری ها، ویروس ها یا پروتوزآها)  و تغذیه نامناسب اشاره کرد. میزان تحمل گوساله نسبت به این عوامل بستگی به میزان استرسی دارد که به حیوان وارد شده است.

استرس های اصلی می توان به  تولد در یک مکان غیر بهداشتی، مصرف کم آغوز در طی 24 ساعت بعد از تولد، تغذیه آغوز با کیفیت پایین، تغذیه جایگزین شیر با کیفیت پایین یا تغذیه بیش از حد با آن، نگهداری در محیط غیر بهداشتی، شلوغ و دارای تهویه نامناسب اشاره کرد . صرف نظر از عوامل ایجاد کننده اسهال، مهمترین علامت اسهال،  اتلاف زیاد آب از طریق مدفوع است. اتلاف حجم زیاد آب از بدن با اتلاف الکترولیت ها (سدیم، پتاسیم و کلر) و مواد مغذی تولید کننده انرژی همراه خواهد بود. گوساله های مبتلا به اسهال در گرسنگی فیزیولوژیکی به سر می برند، زیرا مواد مغذی حفظ کننده بقای حیوان از طریق مدفوع از دست می رود. مرگ ناشی از اسهال عمدتا بدلیل از دست رفتن آب بدن و عدم تعادل الکترولیت ها رخ می دهد. بدلیل نقش مهمی که آب در تغذیه و متابولیسم گوساله مبتلا به اسهال بازی می کند، تعادل آب و الکترولیت ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.   اسهال ها را می توان  به دو دسته اسهال های عفونی و تغذیه ای دسته بندی کرد.

اسهال تغذیه ای اغلب در گوساله های نوزاد به دلیل تغذیه ناصحیح شیر  اتفاق می افتد. تغییر ناگهانی در نوع شیر به خصوص از شیر کامل به جایگزین شیر با استفاده از جایگزین های شیر با کیفیت پایین می تواند منجر به اسهال تغذیه ای شود. این نوع از اسهال در گوساله هایی که بعد از چند ساعت گرسنگی مقدار زیادی شیر کامل می نوشند، نیز دیده می شود. گوساله ها به علت زیاده روی در نوشیدن شیر دچار اتساع شیردان و احتمالا شکمبه شده و در نتیجه عمل انعقاد شیر در شیردان به صورت کامل انجام نمی گیرد (به همین دلیل توصیه می شود که گوساله ها به جای یک نوبت، 2 بار در روز شیرداده شوند، تا روند انعقاد و عبور شیر در شیردان کامل تر انجام گیرد.  در شرایط معمولی انعقاد شیر در شیردان ظرف چند دقیقه پس از خوردن انجام می شود و لخته شیر 5 تا 10 دقیقه بعد وارد دوازدهه می شود.

در مواردی که گوساله پرخوری کند، مقدار زیادی لخته به همراه شیر کامل وارد دوازدهه می شودو روده قادر به هضم و هیدرولیز کامل آن نیست. وجود این حجم از غذای هضم نشده و لاکتوز در روده سبب می شود تا فشار اسمزی زیادی در مجرای روده ایجاد شود و پلاسمای خون به داخل روده نفوذ کند، جذب ناقص انجام شده و مدفوع آبکی شود.  از نشانه های بالینی اسهال تغذیه ای می توان به مدفوع شل و زرد رنگ، کسالت، بی اشتهایی، مدفوع فراوان متعفن که دارای مقدار زیادی موکوس است اشاره کرد. بهترین وسیله کنترل برای اسهال تغذیه ای تغییر از شیر به الکترولیت ها برای حداقل 24 ساعت است. از مهمترین عوامل بیماری زا مرتبط با اسهال عفونی می توان به اشرشیا کلی، روتا ویروس، کرونا ویروس، کریپتوسپوریدیا، سالمونلا و کوسیدیا اشاره کرد. که هر کدام از این عوامل بیماری زا در سنین مختلفی منجر به روزاسهال در گوساله ها می شوند.

اسهال سفید یا آنتریت یک نوع اسهال عفونی است که معمولا در چند روز اول زندگی در گوساله ها توسط سروتیپ های خاصی از اشرشیا کلی که به دیواره دستگاه گوارش حمله می کنند، بروز می کند.از نشانه های اسهال سفید می توان به اسهال شدید، مدفوع زیاد، آبکی، بیرنگ مایل به سفید (به علت فقدان صفرا) و گاهی توام با خون و پر از حباب و اسیدوز اشاره نمود. در این شکل بیماری،  نشانه هایی شامل ضعف شدید، پایین بودن درجه حرارت، مخاط بیرنگ، رطوبت اطراف دهان و تشنج خفیف وجود دارد. گوساله های مبتلا به اسهال سفید به سرعت آب از دست می دهند و خمود و بی اشتها با شکم فرو رفته اند و ممکن است به سرعت بمیرند. برای درمان اسهال سفید باید نکاتی در نظر گرفته شود.

اولین نکته ایجاد تغییر در جیره غذایی است. برنامه قطع شیر در دوره اسهال گوساله ها هنوز مورد تردید بوده ولی بهترین اقدام کاهش حجم و افزایش دفعات مصرف شیر است. استفاده از مواد قابل جذب مثل مخلوط گلوکز و الکترولیت ها با توجه به این که چنین مخلوطی ارزان و به راحتی در دسترس خواهد بود، مفید است. نکته بعدی جبران مایعات و الکترولیت ها به منظور کاهش دهیدراسیون، اسیدوز و اختلال الکترولیت ها است، استفاده از محلول های ساده یا تنظیم شده الکترولیتی از راه خوراکی یا غیر خوراکی مفید است.  در موارد حاد دهیدراسیون و اسیدوز، تجویز محلول های حاوی یون بیکربنات توصیه می شود.

اسهال روتا ویروسی یکی دیگر از اسهال های عفونی است. روتا ویروس ها مهمترین و فراوان ترین عامل اسهال در گوساله ها است. چهره بالینی بیماری در نوزادان از یک تا هشت هفتگی بروز می کند ولی در دام های بالغ عفونت فاقد نشانه بالینی است. روتاویروس ها تنها در مخاط روده کوچک تکثیر می یابند و فقط به روده کوچک حمله ور می شوند. این ویروس ها در سلول های پوششی در سطح ویلی های روده تکثیر یافته و منجر به تخریب این سلول ها می شوند و در نتیجه سلول های نابالغ جایگزین سلول های بالغ شده و به علت عدم توانایی سلول های نابالغ در جذب مواد غذایی، اسهال بروز می کند. 

اسهال روتا ویروسی بر اثر عواملی از جمله تخریب سلول های پوششی و ویلی ها و جایگزینی سلول های نابالغ به جای سلول های بالغ، تخریب سلول های پوششی، نشت و نفوذ پلاسمای خون به داخل لومن روده، افزایش فشار اسمزی در لوله گوارشی در اثر عدم جذب مواد غذایی بوسیله سلول های روده اتفاق می افتد. اگر عوامل ثانویه وجود نداشته باشد، گوساله های مبتلا بعد از یک هفته به حالت اولیه بر می گردند، ولی گاهی به خاطر عوامل ثانویه در گوساله های نوزاد، تلفات تا 60 درصد و گاهی 100 درصد نیز دیده می شود.

حداکثر تلفات در جوانترین دام ها که میزان ناکافی آغوز دریافت کرده باشند و در معرض آب و. هوای نامساعد قرار داشته باشند بروز می کند.  اگر به گوساله ها روزانه آغوز و یا سرم هایپرایمیون بخورانند در برابر آلودگی تجربی مقاومت نشان می دهند. مقاومت حاصل از آغوز تنها در برابر بروز نشانه های بیماری است و ممکن است حیوان آلوده شود، بدون اینکه علائم بالینی را نشان دهد این گوساله ها به دلیل پادتن موجود در داخل لومن روده در برابر عفونت  تا حدی مقاوم بوده و علائم بالینی بیماریزا را نشان نمی دهند، ولی می تواند عوامل بیماری زا را از راه مدفوع دفع کنند. این مقاومت تا زمانی ادامه دارد که پادتن حاصل از خوردن آغوز در روده های گوساله وجود داشته باشد. اسهال روتاویروسی در شرایط طبیعی در گوساله هایی رخ میدهد که چهار روز از تولد آن ها گذشته باشد و شروع این بیماری ناگهانی است و با اسهال شدید توام است، مدفوع زرد رنگ و مخاطی است و ممکن است حاوی لکه های خون باشد. اگر عوامل عفونی ثانویه وجود نداشته باشد پس از چند روز بهبودی کامل در گوساله ها مشاهده می شود.

همانطور که گفته شد مهمترین عامل اسهال ویروسی در گوساله های نوزاد روتاویروس است اما کرونا ویروس ها به واسطه شدت و وسعت ضایعات در درگیری های دستگاه گوارش از اهمیت ویژه ای برخوردارند. کرونا ویروس مولد اسهال مانند روتاویروس در داخل سلول های مخاط روده، تکثیر یافته و موجب از بین رفتن سلول های بالغ مخاط روده می شود.در نتیجه جایگزینی سلول های نابالغ، تبدیل سلول های استوانه ای مخاط روده به مکعبی اتفاق می افتد. عدم توانایی در جذب مواد غذایی موجود در لومن روده موجب افزایش مواد داخل لومن شده و عدم جذب آب و هوا و همچنین تراوش پلاسما از عروق به داخل لومن روده موجب بروز اسهال می شود.

در شرایط طبیعی این بیماری اغلب در گوساله های بالای 4 روز اتفاق می افتد و اسهال به صورت حاد بروز می کند، مدفوع به رنگ زرد کم رنگ و مخاطی بوده و اغلب همراه با مدفوع خون نیست. میزان واگیری این اسهال ها بسیار بالا است به طوری که در عرض 5 الی 14 روز ممکن است نیمی از گله مبتلا شوند. برای اسهال های ویروسی درمانی شناخته نشده است و آنتی بیوتیک تراپی برای پیشگیری از عفونت های ثانویه باکتریایی، درمان های حمایتی نظیر مایع درمانی و تزریق ویتامین A برای ترمیم سلول های مخاط روده موثر می باشد.

اسهال سالمونلایی  جز اسهال های عفونی است که در هر سنی رخ می دهد اما معمولا در گوساله های مسن تر روی می دهد و منجر به اسهال خونی، متعفن و حاوی موکوس می شود.  در این نوع اسهال گوساله ها تب کرده، ضعیف شده و سریعا آب بدنشان از دست می رود  میزان مرگ ومیر بالایی دارند. گوساله هایی که کمتر تحت تاثیر قرار گرفته، پوشش بدن ضخیم، شکم بزرگ و کم رشد می شوند و ناقل سالمونلا شده و دیگر حیوانات را مبتلا می کنند. 

این بیماری توسط پروتوزآها ایجاد می شود که معمولا گوساله ها را از 3 هفتگی به بعد مبتلا می کند و به راحتی می تواند با اسهال سفید اشتباه گرفته شود. گوساله های مبتلا اسهال خونی با کمی موکوس دارندو ممکن است به کم خونی دچار شوند. کوکسیدوز بیماری مرتبط با تنش است. و معمولا گوساله هایی که در شرایط غیر بهداشتی متراکم و مرطوب نگهداری می شوند را تحت تاثیر قرار می دهد.

پنومونی یک مشکل در گوساله های نگهداری شده در جایگاه است، به خصوص هنگامی که تراکم زیاد و تهویه ضعیف باشد. در آمریکا 15 درصد از مرگ و میر گوساله از تولد تا 6 ماهگی مربوط به این مشکل است.دمای جایگاه و رطوبت نسبی دو عامل تاثیر گزار بر وقوع آن هستند. بیماری های تنفسی در جایگاه سرد و نمناک معمول است اگر چه می تواند در شرایط گرم و خشک هم مشکل ساز باشد. علائم آن شامل بی حالی، ترشح از بینی و چشم، تنفس سریع و افزایش دمای بدن و نبض است. سرفه کردن به خصوص بعد از فعالیت وجود دارد. کنترل پنومونی از طریق جایگاه است.

تهویه ضعیف منجر به ایجاد قطره های مایع شده که منجر به شرایط مرطوب و افزایش بقا و گسترش عفونت از راه قطره های مایع در هوا می شود. کوران هوای سرد در جایگاه این شرایط را تشدید می کند. شستن جایگاه با آب می تواند باعث تبخیر آب و ایجاد ذرات عفونی از مدفوع در هوا شود. تشخیص اولیه و درمان گوساله های بیمار با آنتی بیوتیک ها، مرگ و میر و رشد کم را حداقل می نماید. جایگاه باید به اندازه کافی تهویه داشته باشد اما کوران هوا ایجاد نگردد. استفاده از دیواره های مناسب با ارتفاع 2 متر و سپس پنجره یا پرده برای کنترل جریان هوا مطلوب است.